Εξαφάνιση μελισσών: αυτοκτονία ή βιολογικό φαινόμενο; Δημοσιεύτηκε στις 09.03.11 από biologion σε Επιστήμη - Τεχνολογία, Περιβάλλον Σε πολλές πολιτείες των ΗΠΑ το χειμώνα του 2006/2007 οι μελισσοκόμοι βρέθη καν μπροστά σε ένα τρομακτικό για το βιος τους θέαμα. Πολλά από τα μελίσσια τους είχαν εξαφανιστεί. Κάποιοι από αυτούς ανέφεραν απώλειες που άγγιζαν το 80-100%. Το πρόβλημα συνεχίστηκε και το χειμώνα του 2007/2008 ενώ επεκτάθηκε και σε χώρες της Ευρώπης. Το κοινό στοιχείο αυτών των ξαφνικών εξαφανίσεων ήταν (1) η πλήρης απώλεια των εργατριών ενήλικων μελισσών από τα μελίσσια με την παρουσία μόνο εκκολαπτόμενων μελισσών και της βασίλισσας, (2) την απουσία νεκρών μελισσών μέσα και γύρω από τις κυψέλες και (3) την αργοπορημένη κατάληψη των μελισσιών από παράσιτα όπως κάποιες νυχτοπεταλούδες και από γειτονικά μελίσσια. Το φαινόμενο αυτό ονομάστηκε Διαταραχή Κατάρρευσης Αποικίας (Colony Collapse Disorder) 1. Οι πρώτες φωνές που ακούστηκαν και τα ρεπορτάζ που κάλυψαν το θέμα έκαναν λόγο ακόμα και για αυτοκτονία των μελισσών οι οποίες στόχευαν να μας δώσουν ένα σήμα ότι καταστρέφουμε τον πλανήτη. Η απουσία επιστημονικών δεδομένων που να μπορούν να ταυτίσουν τη μαζική αυτή εξαφάνιση μελισσών με κάποιο παράγοντα, είτε παθογόνο είτε περιβαλλοντικό, είτε ανθρωπογενή έδωσε μεγαλύτερη δύναμη σε μη επιστημονικές απόψεις με αποτέλεσμα τη σύγχυση της κοινής γνώμης. Ας κάνουμε λοιπόν μια προσπάθεια να διαλευκάνουμε το τοπίο. Σημείο πρώτο για να καταρρίψουμε το μύθο της αυτοκτονίας-μηνύματος είναι ότι το φαινόμενο αυτό δεν είναι καινούργιο. Στοιχεία για εξαφάνιση μελισσιών υπάρχουν ήδη από τον 10ο μ.Χ. αιώνα, ενώ στις αρχές του 20ο αιώνα μελισσοκόμοι του Ηνωμένου Βασιλείου χάσανε όλες τους τις μέλισσες. Ακόμα και το 1995 στην Πενσυλβανία εξαφανίστηκε το 53% των αποικιών. Θεωρείται, γενικά, ότι ένα τέτοιο συμβάν λαμβάνει χώρα μία φορά κάθε 10 περίπου χρόνια 2. Σε επιστημονικό επίπεδο τώρα, πολλές αιτίες έχουν αναφερθεί για να εξηγήσουν τη Διαταραχή Κατάρρευσης Αποικίας καμία όμως δεν φαίνεται να το καταφέρνει από μόνη της. Το θέμα λοιπόν είναι πολυσχιδές. Αρχικά, ευθύνονται κάποια παθογόνα. Το ακάρι Varroa destructor και το ενδοπαράσιτο του εντέρου Nosema ceranae για παράδειγμα έχουν μονοπωλήσει το ενδιαφέρον. Αυτά τα παράσιτα, συνδυασμένα με ιοικές λοιμώξεις που επάγουν, είναι ικανά να προκαλέσουν διαταραχή κατάρρευσης, αλλά έχει φανεί πως δεν είναι παρόντα σε κάθε ξέσπασμα εξαφάνισης 3. Επί πλέον, χημικά που χρησιμοποιούνται είτε ως εντομοκτόνα είτε ως ζιζανιοκτόνα πιστεύεται ότι έχουν κάποια επίδραση στην εμφάνιση της διαταραχής. Κάποιοι ερευνητές, επιπροσθέτως, θεωρούν ότι η έρευνα για τη συμμετοχή των χημικών επηρεάζεται έντονα από συμφέροντα βιομηχανικών κολοσσών εντομοκτόνων και ότι η επίδρασή τους είναι μεγαλύτερη από αυτήν που πιστεύουμε 4. Τα περισσότερα βέλη τον τελευταίο καιρό τα δέχονται σκευάσματα που περιέχουν νεονικοτενοειδή, τα οποία έχουν κερδίσει έδαφος στη μάχη των εντομοκτόνων γιατί αν και δρουν στο κεντρικό νευρικό σύστημα των εντόμων, δεν έχουν μη επιθυμητές επιπτώσεις στα θηλαστικά. Ακόμα, πολύ σημαντικό χαρακτηριστικό για την ανάπτυξη φυσιολογικών μελισσών είναι η ύπαρξη σταθερής θερμοκρασίας μέσα στην κυψέλη περίπου 34,5 ± 0,5οC. Έτσι, μία διαταραχή στη θερμοκρασία εκκόλαψης των νεαρών μελισσών, συνδυασμένη με όλα τα προηγούμενα θα μπορούσε να θεωρηθεί ως πλήρης ομάδα διαταραχών οι οποίες είναι ικανές να δημιουργήσουν ένα φαινόμενο μαζικής εξαφάνισης μελισσιών 5. Τέλος, μία νέα θεωρία έρχεται να υποστηρίξει ότι οι μέλισσες στις οποίες εμφανίζεται σύνδρομο κατάρρευσης πάσχουν από ανοσοκαταστολή και έτσι είναι πολύ ευαίσθητες σε διάφορες ασθένειες. Η νέα θεωρία λοιπόν αναφέρει ότι για την ανοσοκαταστολή αυτή το πρόβλημα είναι γενετικής φύσεως. Συγκεκριμένα, πιστεύεται ότι οι μέλισσες που εμφανίζουν το σύνδρομο πάσχουν από μικρά τελομερή, επαναλαμβανόμενες περιοχές δηλαδή του DNA στα άκρα των χρωμοσωμάτων που ελαττώνονται σε κάθε κυτταρική διαίρεση. Μικρότερα τελομερή πιθανώς να σχετίζονται με πρόωρη γήρανση των μελισσών ενισχύοντας έτσι φαινόμενα ανοσοκαταστολής 6. Όπως είδαμε, αν και είναι δύσκολο να βρεθεί κάποια απόλυτη αιτία που να ευθύνεται για τη Διαταραχή Κατάρρευσης Αποικίας καθώς το πρόβλημα είναι πολυπαραγοντικό, σίγουρα οι εξαφανίσεις μελισσιών είναι ένα βιολογικό φαινόμενο και όχι ένα ζήτημα μεταφυσικής. Για το λόγο αυτό είναι απαραίτητο να αποκατασταθεί η αλήθεια που έχει παραποιηθεί, κυρίως από τα ΜΜΕ, ώστε επιστήμονες, μελισσοκόμοι και άλλα ενδιαφερόμενα μέρη να προσπαθήσουν να βρουν μία λύση ώστε να αναχαιτιστεί το φαινόμενο. Ο λόγος; Πολύ απλά ότι οι μέλισσες είναι ο βασικός επικονιαστής των αγροτικών προϊόντων στα οποία βασίζεται η τροφή του ανθρώπου και θεωρείται ότι η απώλειά τους θα προκαλέσει μείωση 3% έως 8% στην αγροτική παραγωγή 7. Και όπως φέρεται να έχει πει ο Einstein (κάτι που μάλλον βέβαια ποτέ δεν είπε): χωρίς τις μέλισσες το ανθρώπινο είδος θα είχε ακόμα 4 χρόνια ζωής.