ΜΕΛΙΣΣΟΚΟΜΙΑ

ΜΕΛΙΣΣΟΚΟΜΙΑ

Κείμενο: Πολυτίμη Τσάχαλη

Είναι ο κτηνοτροφικός κλάδος που ασχολείται με τη φροντίδα και τη διαχείριση των αποικιών των μελισσών. Εκτρέφονται για το μέλι και τα άλλα προϊόντα που παράγουν, για την επικονιαστική τους δράση στα καλλιεργούμενα φυτά ή ως ευχάριστη ερασιτεχνική απασχόληση.

Από τους προϊστορικούς χρόνους οι άνθρωποι ήξεραν να παίρνουν το μέλι και να το χρησιμοποιούν στη διατροφή τους. Επί πολλούς αιώνες το μέλι ήταν η μόνη γνωστή γλυκαντική ουσία. Οι Θεοί του Ολύμπου τρέφονταν με νέκταρ και αμβροσία. Ο Ησίοδος και ο Πίνδαρος αναφέρουν ότι ο Αρισταίος, γιος του Απόλλωνα και της Κυρήνης. ήταν ο εισηγητής της καλλιέργειας των
μελισσών, του σταφυλιού και της ελιάς, ο προστάτης των βοσκών και των κυνηγών, θεράποντας της ιατρικής και της μαντικής. Ο Αρισταίος είχε γίνει αθάνατος, επειδή η Γη και οι Ώρες, στις οποίες τον είχε παραδώσει ο Απόλλωνας, τον έτρεφαν με αμβροσία.

Η μέλισσα που εξημερώθηκε από τον άνθρωπο ανήκει στο γένος Apis (είδος Apis mellifica). Παλαιότερα οι μέλισσες εκτρέφονταν σε κοφίνια διάφορων τύπων, σε ξύλινα κιβώτια, σε πήλινα δοχεία, σε κοίλους κορμούς δέντρων κλπ. Ο μελισσοκόμος έπαιρνε απλώς μερικές κηρήθρες, τις συνέθλιβε και αποκτούσε ένα προϊόν μέτριας ποιότητας. Η ανακάλυψη της κυψέλης με τα κινητά πλαίσια καθώς και της λεγόμενης τεχνητής κηρήθρας, που εφαρμόζεται στα πλαίσια, επέφερε μεγάλες αλλαγές: οικονομία σε μέλι, κερί και εργασία εκ μέρους του σμήνους, άνεση στην επίβλεψη της ζωής της αποικίας, καταπολέμηση των ασθενειών και, επίσης, περιορισμό της δημιουργίας κηφηνοκελλιών στον απαραίτητο για την επιβίωση του μελισσιού αριθμό.

Μεγάλη σημασία για την επιτυχία μιας μελισσοκομικής επιχείρησης έχει η περιοχή όπου είναι εγκατεστημένη. Ιδανική θεωρείται η περιοχή με άφθονη και συνεχή ανθοφορία την άνοιξη, ώστε να αναπτυχθεί κανονικά ο γόνος, άφθονη ανθοφορία το καλοκαίρι εκλεκτών μελισσοκομικών φυτών, ώστε να εξασφαλιστεί πλούσια σοδειά άριστου μελιού και καλή ανθοφορία το φθινόπωρο, ώστε να ανανεωθεί ο πληθυσμός των σμηνών και να αποταμιευθεί αρκετή τροφή για τους χειμερινούς μήνες. Ουσιαστικά είναι λίγα τα βασικά φυτά νεκταροέκκρισης ή μελιτωμάτων που καθορίζουν τις ποιοτικές κατηγορίες του μελιού που θα τρυγήσει ο μελισσοκόμος.

Η Λακωνία είναι τόπος πλούσιος σε αυτοφυή φυτά, όπως θυμάρι, θρούμπι, φασκόμηλο, βάτο, τσάι, μέντα, λεβάντα, ρίγανη, ρείκι ανοιξιάτικο και φθινοπωρινό (τσάρο), έλαιο, καστανιά στον Πάρνωνα, πεύκο, ακακίες, κουμαριά, ευκάλυπτος και βέβαια τα καλλιεργούμενα εσπεριδοειδή, των οποίων όμως η αξιοποίηση δεν μπορεί να είναι πάντα πλήρης, γιατί την εποχή της ανθοφορίας τους τα μελίσσια δεν είναι αρκετά δυνατά. Επίσης την ίδια εποχή υπάρχει και το πρόβλημα των ψεκασμών, γι' αυτό και είναι απαραίτητη η συνεργασία μεταξύ μελισσοκόμων και καλλιεργητών.

Στις μέρες μας δεν νοείται επαγγελματική αλλά ακόμα και ερασιτεχνική μελισσοκομία χωρίς αναγκαστικό κυνήγι των ανθοφοριών, δηλαδή χωρίς μεταφορές. Ένα διαχρονικό σχήμα της διαδοχής των παραγωγών που ισχύει και στο νομό μας είναι το εξής:

Αρχίζουμε από τον Απρίλη με το μέλι της πορτοκαλιάς
Μάιο - Ιούνιο, έχουμε το ελατίσιο
Ιούνιο - Ιούλιο, το θυμαρίσιο
Ιούλιο - Αύγουστο, μέλι από όλα σχεδόν τα λουλούδια
Αύγουστο - Οκτώβριο, μέλι από πεύκο
Οκτώβριο - Νοέμβριο, μέλι από ρείκι

Το θυμαρίσιο καταγράφεται ως ιδιαίτερη κατηγορία, λόγω των ξεχωριστών και έντονων αρωματικών και γευστικών χαρακτηριστικών και έχει την πρώτη ζήτηση, γιατί, αν αναμιχθεί ακόμα και σε μικρές ποσότητες (5%) με άλλο τύπο μελιού, επηρεάζει καθοριστικά το άρωμά του. Παραγωγή θυμαρίσιου μελιού έχουμε στη Μάνη, το οποίο όμως διατίθεται από τους παραγωγούς χωρίς καμιά ιδιαίτερη προβολή και αξίωση για υψηλότερες τιμές. Οι πυρκαγιές του περασμένου καλοκαιριού κατέκαψαν το 70% περίπου των περιοχών που έδιναν θυμάρι. Το θυμάρι είναι πολυετής θάμνος και η εμφάνισή του μετά τις πυρκαγιές καθυστερεί πολύ έναντι των υπολοίπων, όπως π.χ. του φασκόμηλου που εξαπλώνεται γρήγορα τον επόμενο χρόνο.

Επομένως, η απώλεια της μελισσοβοσκής αυτής οδηγεί τους μελισσοκόμους προς το φασκόμηλο και τη γενική ανθοφορία. Το μέλι από έλαιο δεν θεωρείται σταθερή ετήσια παραγωγή και προέρχεται κυρίως από τον Πάρνωνα. Τα πέντε τελευταία χρόνια, οι καιρικές συνθήκες (πολλή ζέστη, έντονες βροχές) δεν διευκόλυναν τη συλλογή του. Έτσι η κύρια ποσότητα του παραγόμενου μελιού προέρχεται από τα άνθη και, κυρίως στην κοιλάδα του Ευρώτα, από τα εσπεριδοειδή. Μια συνηθισμένη στρατηγική των μελισσοκόμων είναι η φυσική ανάμιξη για την επίτευξη καλύτερης ποιότητας Έτσι έχουμε μέλι ανάμικτο από δύο διαδοχικές ανθοφορίες, όπως π.χ. έλαιο-θυμάρι, θυμάρι-λουλούδι, λουλούδι-πεύκο, πεύκο-ρείκι, καθώς και έλαιο-λουλούδι.

Εκείνο όμως που έχει σημασία για την αξία του μελιού είναι η αγνότητά του και η μη κακοποίησή του με οποιονδήποτε τρόπο, όποια και αν είναι η προέλευσή του.

ΠΡΟΪΟΝΤΑ
Μέλι: Σύμφωνα με το F.A.O. (διεθνή Οργανισμό Γεωργίας και Τροφίμων), ως μέλι ορίζεται το γλυκό προϊόν-τρόφιμο που παράγουν οι μέλισσες όταν συλλέγουν νέκταρ ή άλλους φυσικούς χυμούς από ζωντανά μέρη φυτών ή εκκρίσεις εντόμων, το μεταφέρουν στην κυψέλη τους, το εμπλουτίζουν με δικές τους ουσίες που συντελούν στη μετατροπή του, το αποθηκεύουν στις κηρήθρες τους όπου το ωριμάζουν και στη συνέχεια το σφραγίζουν στεγανοποιώντας το.

Η πιο συχνή χρήση του μελιού είναι στο τραπέζι κάθε οικογένειας, είτε όπως έχει, είτε ως υλικό κάποιας συνταγής. Το μέλι χρησιμοποιείται επίσης στη ζαχαροπλαστική, στη φαρμακευτική για την παρασκευή διαφόρων σκευασμάτων, όπως αντιβηχικά σιρόπια κ.ά. Η παραγωγή μελιού στη Λακωνία κυμαίνεται ετησίως στους 200 τόνους. Περίπου το 1/4 της παραγωγής προέρχεται από την περιοχή του δήμου Οιτύλου στη Μάνη.

Κερί: Στις περισσότερες περιοχές το κερί αποτελεί παραπροϊόν της μελισσοκομίας. Η παραλαβή του γίνεται την εποχή του τρυγητού. Η πρώτη ύλη θερμαίνεται στους 63⁰ C, οπότε το κερί λιώνει και ανεβαίνει στην επιφάνεια, από όπου και λαμβάνεται, ψύχεται, σκληραίνει και υφίσταται περαιτέρω επεξεργασία για να χρησιμοποιηθεί πάλι στη μελισσοκομία στην παραγωγή κεριών ποιότητας, καλλυντικών, στη γεωργία, στην τέχνη και στη βιομηχανία.

Γύρη: Σε μια μεγάλη κυψέλη συσσωρεύονται ετησίως 25-30 κιλά γύρης, ποσότητα μεγαλύτερη από αυτή που χρειάζεται το σμήνος. Το 1/10 περίπου αυτής της ποσότητας αφαιρείται και χρησιμοποιείται από τον άνθρωπο γιατί έχει σημαντικές διαιτητικές και φαρμακευτικές ιδιότητες.

Βασιλικός πολτός: Αποτελεί τη μοναδική τροφή των προνυμφών της βασίλισσας, και είναι μια πλούσια πρωτεϊνούχος ουσία, με πολλές θρεπτικές και θεραπευτικές ιδιότητες.

Πρόπολη: Πρόκειται για είδος ρητίνης που συλλέγουν οι μέλισσες από τους οφθαλμούς διαφόρων δέντρων. Έχει θεραπευτικές και αντιβιοτικές ιδιότητες, ενώ χρησιμοποιείται επίσης στη βερνικοποιία και τη φαρμακευτική.

Υγρό αδένων κεντριού - δηλητήριο - μέλισσας: Για τη συλλογή του υγρού από τους αδένες του κεντριού των μελισσών χρησιμοποιείται ειδική τεχνική. Το υγρό αυτό χρησιμοποιείται στη φαρμακευτική (θεραπεία της ρευματοειδούς αρθρίτιδας) και στην απευαισθητοποίηση ατόμων που είναι υπερευαίσθητα στο τσίμπημα των μελισσών.

ΕΠΙΚΟΝΙΑΣΗ
Η μεγαλύτερη όμως χρησιμότητα των μελισσών είναι η επικονιαστική δράση τους. Μια μέτρια αποικία υπολογίζεται ότι έχει 20 έως 40 φορές περισσότερη αξία για την επικονίαση που επιτελούν τα μέλη της παρά για την παραγωγή μελιού. Στις μέρες μας ένας μεγάλος αριθμός επεμβάσεων στο περιβάλλον με προεξάρχουσες τις πυρκαγιές, καθώς και οι εκτεταμένες μονοκαλλιέργειες έχουν μειώσει κατακόρυφα τον αριθμό των άγριων επικονιαστών. Η συμμετοχή της μέλισσας στην ολοκλήρωση του βιολογικού κύκλου των φυτών, που απορρέει από τη δική της προσπάθεια για επιβίωση, είναι τεράστιας σημασίας. αν αναλογιστεί κανείς ότι αποτελεί περίπου το 80% του συνόλου των ειδών των επικονιαστικών εντόμων.

Επιγραμματικά, το τρίπτυχο για μια πετυχημένη εξάσκηση της μελισσοκομίας είναι: Υγεία, καλή μάνα και αξιοποίηση της μελισσοβοσκής. Η προσπάθεια εναρμονισμού των τριών αυτών παραμέτρων για τη δημιουργία μιας επιτυχούς συνισταμένης κάθε άλλο παρά απλή υπόθεση είναι.

Παρά τα προβλήματα, το μέλι είναι ένα προϊόν περιζήτητο, και κάθε προσπάθεια παραγωγής ενός σωστού προϊόντος έχει καλή ανταπόκριση, με αντίστοιχα καλό οικονομικό αποτέλεσμα.

Οι μελισσοκομικές εκμεταλλεύσεις στη Λακωνία δεν είναι τόσες όσες θα ανέμενε κανείς σε μια περιοχή με πολλούς φυσικούς πόρους (πλούσιες ανθοφορίες αυτοφυών και καλλιεργούμενων φυτών) και αρκετά ευνοϊκό για την μελισσοκομία κλίμα. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι, ενώ στο σύνολό τους σχεδόν οι Λάκωνες μελισσοκόμοι μετακινούνται μόνο μέσα στα όρια του νομού, μελισσοκόμοι από όλη την υπόλοιπη Ελλάδα καταφθάνουν στις γνωστές για τις θαυμάσιες μελισσοβοσκές περιοχές μας.

Από την έρευνά μας συμπεραίνουμε ότι η μελισσοκομία είναι ένας ελπιδοφόρος κλάδος που μπορεί να ενισχύσει το γεωργικό εισόδημα σημαντικά, ένας κλάδος που προωθείται και ενισχύεται από το Υπουργείο Γεωργίας.

Μελιτοφορίες - Ανθοφορίες
 Η παρουσίαση των ανθοφοριών και μελιτοφοριών είναι ένα μεγάλο εγχείρημα από πλευράς όγκου πληροφοριών διότι στον Ελλαδικό χώρο έχουμε μια πάρα πολύ πλούσια αυτοφυή βλάστηση που το μεγαλύτερο μέρος της αποτελεί πηγή μελιού και γύρης των μελισσιών. Γι' αυτό θα παρουσιάσουμε τα σημαντικότερα φυτά (αυτοφυή ή καλλιεργούμενα) υπό το πρίσμα της μελισσοκομικής νομής, δηλαδή τα φυτά που εν δυνάμει μπορούν να μας δώσουν σημαντικές ποσότητες μελιού ή γύρης.Η παρουσίαση αυτή θα γίνει χρονικά για να μας δώσει μια εικόνα για τις πιθανές μεταφορές μελισσοσμηνών σ' αυτές. Θα πρέπει όμως να γίνει σαφές ότι η αναφορά της ανθοφορίας ή μελιτοφορίας δεν συνεπάγεται τη χρονική μοναδικότητα της. Αυτό συμβαίνει γιατί πρωτεύων ρόλο στο χρόνο ανθοφορίας ή μελιτοφορίας (εκτός της φωτοπεριόδου) έχουν:

1. Το γεωγραφικό πλάτος και μήκος που αναφερόμαστε (ηπειρωτική ,παραθαλάσσια, νησιωτική, βόρεια, κεντρική ή νότια περιοχή)
2. Το υψόμετρο της συγκεκριμένης περιοχής
3. Το μικροκλίμα, που είναι ένα πολύπλοκο σύστημα θερμοκρασιακών μεταβλητών (ηλιοφάνεια, ένταση ανέμων κ.λ.π.), μορφολογίας του εδάφους, βροχοπτώσεων και άλλων παραγόντων.
4. Ο καιρός της εκάστοτε χρονιάς.

Συνέπεια των παραπάνω είναι ότι η ανάγνωση και πολύ περισσότερο η «χρονική μετάφραση» των ανθοφοριών ή μελιτοφοριών πρέπει να γίνει με προσοχή και σύμφωνα με τις προσωπικές παρατηρήσεις του κάθε μελισσοκόμου (π.χ. το ανοιξιάτικο ρείκι ανθίζει από τα τέλη Γενάρη στις νότιες περιοχές ως το Μάιο στις πιο βόρειες και ανάλογα με τις βροχοπτώσεις μπορεί να είναι εκμεταλλεύσιμο ή όχι. Επίσης σε μια πλαγιά που έχει 17 ρίζες με ρείκι δεν θα μπορούσαμε να μιλάμε για νομή).Συντμήσεις : Ν = Νέκταρ, Γ = Γύρη, Μ = Μελίτωμα ΧΕΙΜΩΝΑΣ

• Μουσμουλιά (Eriobotriga japonica) (Ν+Γ) (Δεκέμβριος)
  Δίνει πολύ αραιό νέκταρ και ίσως τα μελίσσια να ταλαιπωρούνται πολύ για την εποχή αυτή.
• Ξυνίδα (Oxalis acetosella) (Ν+Γ) (Νοέμβριος - Μάρτιος)
  Πολύ σημαντικό φυτό για την πρώιμη ανάπτυξη στις νότιες περιοχές. Αυτοφύεται κυρίως στους ελαιώνες.
• Αμυγδαλιά (Prunus dulcis) (Ν+Γ) (Ιανουάριος - Μάρτιος).
  Όταν ο καιρός είναι καλός αναπτύσσει πάρα πολύ καλά τα μελίσσια.
• Πεύκο (Pinus hallepensis) (Μ) (Δεκέμβριος - Φεβρουάριος)
  Δίνει μελίτωμα όλο το χειμώνα αλλά δύσκολα μπορούμε να το εκμεταλλευτούμε, λόγω της κατάστασης των μελισσιών την εποχή αυτή. Στις νότιες περιοχές αντικαθιστά τα χειμωνιάτικα ζαχαροζύμαρα, οχι όμως σε σημείο που να επιλέγουμε μεταφορές στα Πευκοδάση

 ΑΝΟΙΞΗ

• Ανοιξιάτικο ρείκι (Erica albor) (Ν+Γ) (Ιανουάριος - Μάιος)
  Πολύ σημαντικό φυτό για ανάπτυξη αλλά και για πρώιμους τρυγητούς.
• Φασκόμηλα (Salvia pratensis, Salvia alutionosa, Salvia officinalis) (Ν+Γ) (Μάρτιος - Μάιος)
  Υπάρχουν πολλά είδη στον Ελλαδικό χώρο. Δίνουν πολύ καλή ανάπτυξη αλλά και παραγωγή μελιού ανάλογα τη χρονιά. Υπάρχει σ�όλη την Ελλάδα.

• Λαδανία, Αγκίσαρος (Cistus incanus) (Γ) (Μάρτιος - Ιούνιος)
  Θάμνος με σημαντικές ποσότητες γύρης κόκκινου χρώματος. Ενδείκνυνται για συλλογή. Υπάρχει σε όλη την Ελλάδα
• Χορτολιβαδικά φυτά, κυρίως τριφύλλια(Melilotus albu,Trifolium repeu, Trifolium pretense, trifolium incarnatum, Trifolium badium) (Ν+Γ) (Μάρτιος-Ιούλιος)
  Σημαντική νομή μελιού στις βόρειες κυρίως περιοχές. Χρησιμοποιείται για ανάπτυξη αλλά και συντήρηση μελισσοσμηνών το καλοκαίρι. Υπάρχει σε όλη την ηπειρωτική Ελλάδα.

• Βίκος (Vicia sativa) (Ν+Γ) (Απρίλιος - Μάιος)
  Καλλιεργούμενο φυτό με πολύ αραιό μέλι. Στις καλές χρονιές δίνει σημαντικές ποσότητες μελιού. Προσοχή χρειάζεται όταν κόβεται από συλλεκτικές μηχανές, γιατί μπορεί να σκοτωθούν μέλισσες. Υπάρχει στις πεδινές καλλιεργούμενες περιοχές.
• Πεύκο (Pinus hallepensis) (Μ) (Μάρτιος - Απρίλιος).
  Σημαντική Μελισσοκομική Νομή. Ακόμη και όταν ο καιρός δεν επιτρέπει την μεγάλη συλλογή (τρύγο) τα μελίσσια αποθηκεύουν αρκετές ποσότητες. Ετσι όταν βρούνε γύρη αργότερα αναπτύσσονται πολύ καλά. Προσοχή χρειάζεται αν μεταφερθούν ανεπτυγμένα μελίσσια από νότιες περιοχές σε Πευκοδάση του βορρά και ο καιρός τα κλείσει πολλές ημέρες μέσα μπορεί να λιμοκτονήσουν. Υπάρχει κυρίως στη Θάσο, Χαλκιδική, Εύβοια, Ανατολική Κρήτη, Πελοπόννησο, Αττική, Μεγάλα Νησιά
• Πορτοκάλια (Citrus auratium) (Ν+Γ) (Μάρτιος - Απρίλιος)
  Σημαντική πηγή μελίου. Θέλει καλό καιρό. Τα μελίσσια σμηνουργούν με ευκολία. Προσοχή στα ψεκάσματα. Υπάρχει στην Πελοπόννησο, Ήπειρο, Στερεά Ελλάδα.
• Οπορωφόρα δέντρα [Prunus persica (Ροδακινιά),  Prunus armemiaca (Βερικοκιά),  Purus communis (Αχλαδιά), Malus pumila (Μηλιά)] (Ν+Γ) (Μάρτιος - Μάϊος)
  Μηλιές, αχλαδιές, Βερικοκιές κ.τ.λ. Πολύ καλές νομές για ανάπτυξη. Προσοχή στους ψεκασμούς. Υπάρχουν σε όλη την Ελλάδα

• Ακακία (Αcacia dealbata, Robinia pseudoacacia) (Ν+Γ) (Απρίλιος- Ιούνιος)
  Πολύ καλή πηγή μελίου. Στην Ευρώπη είναι μέλι με καλό όνομα και τιμή. Ευαίσθητη πολύ στις βροχές και στους ανέμους. Υπάρχει κυρίως στα Ηπειρωτικά μέρη.

 ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ

• Παλιούρι (Paliurus spina-christi) (Ν+Γ) (Μάιος- Ιούνιος)
  Δίνει πολύ μέλι αρκεί να μην βραχεί ή φυσήξει πολύ κατά την διάρκεια της ανθοφορίας. Όταν εμφανιστούνε διάφορα έντομα έχουμε ένδειξη ότι «τελείωσε» η νομή. Υπάρχει σε μεγάλο τμήμα της Ηπειρωτικής Ελλάδος.
• Θρούμπι (Satureia thriba) (Ν+Γ) (Μάιος - Ιούνιος)
  Δίνει άριστο μέλι από άποψη οσμής και γεύσης. Οι προηγηθείσες βροχές ευνοούν την νεκταροέκκριση. Υπάρχει κυρίως στην Νησιωτική Ελλάδα και σε πετρώδη βουνά
• Θυμάρι (Thymus vylgaris, Thymus pulegioides) (Ν+Γ) (Μάιος - Αύγουστος)
  Το πιο γνωστό μέλι με ιδιότητες ίδιες μ�αυτές της Θρούμπας. Βροχές του Απριλίου και του Μαΐου είναι θείο δώρο καθώς και ο ήπιος χώρος χωρίς καύσωνες καιρός κατά την διάρκεια της ανθοφορίας. Υπάρχει σ�όλη την Ελλάδα αλλά είναι κύρια νομή στις νησιωτικές περιοχές
• Αγκάθια (Οικογένεια Cobositae) (Ν+Γ) (Ιούλιος - Αύγουστος)
  Φυτά για συντήρηση των μελισσιών, ενίοτε μπορεί να δώσουν κάποιες ποσότητες μελιού.
• Βαμβάκι (Gossypium hirsutium) (Ν+Γ) (Ιούλιος - Αύγουστος)
  Καλλιεργημένο φυτό με άριστης ποιότητας μέλι (μεγάλες ποσότητες Η2Ο2). Προσοχή στους ψεκασμούς. Υπάρχει στις πεδινές καλλιεργούμενες περιοχές
• Τριφύλλια ήμερα (Medicago sativa) (Ν+Γ) (Ιούνιος �Αύγουστος, ανάλογα με την ημερομηνία κοπής)
  Σε καλλιεργημένα μέρη με νερά μπορεί να δώσει μεγάλες ποσότητες μελιού (ειδικά τα κτήματα για σποροπαραγωγή). Υπάρχει στην Στερεά Ελλάδα, Θεσσαλία, Μακεδονία
• Καλαμπόκι (Ζea mays) (Γ) (Ιούλιος - Αύγουστος)
  Φυτό για ανανέωση και ανάπτυξη πληθυσμού. Υπάρχει στις καλλιεργούμενες περιοχές όλης της ηπειρωτικής Ελλάδας.
• Έλατος (Abies cephalonica) (Μ) (Μάιος - Αύγουστος)
  Δίνει πολύ μεγάλες ποσότητες μελιού συναρτήσει του πληθυσμού εντόμων που το «παρασιτούν». Θέλει καλό και ζεστό καιρό. Αν «δουλεύει» πολύ καιρό τα μελίσσια αδυνατίζουν. Αν δεν «δουλεύει» και τα μελίσσια μείνουν καιρό στα Ελατοδάση αδυνατίζουν επίσης. Υπάρχει στα ορεινά μέρη της Ελλάδας και στην Κεφαλλονιά.
• Βελανιδιά (Quercus frainneto, Quercus coaifera) (Μ) (Ιούνιος - Αύγουστος)
  Δίνει μεγάλες ποσότητες μελιού. Στην αρχή («Μελίτωμα στο φύλλο») δίνει ένα σχετικά καλό ανοιχτόχρωμο μέλι. Στο «Μελίτωμα του Βελανιδιού» δίνει κατάμαυρο μέλι με έντονη όχι ιδιαίτερα ευχάριστη γεύση. Αδυνατίζει τα μελίσσια και δεν συνιστάται για ανάπτυξη. Υπάρχει στα ημιορεινά μέρη της ηπειρωτικής Ελλάδας και σε κάποια νησιά.
• Καστανιά (Castanea sativa) (Ν+Γ+Μ) (Ιούνιος - Ιούλιος)
  Καταπληκτικό φυτό για ανάπτυξη μελισσών. Προσοχή: Αν μαζέψουν μεγάλες ποσότητες μελιού (πικρό, σκούρο) μπορεί η γεύση αυτή να συνοδέψει και τους επόμενους τρυγητούς. Υπάρχει στα ορεινά μέρη της ηπειρωτικής Ελλάδας και σε κάποια νησιά.
• Πεύκο (Pinus hallepensis) (Μ) (Ιούλιος - Αύγουστος)
  Το πρώτο «βάρεμα» γίνεται στη Θάσο και στην Κρήτη. Ακολουθούν η Χαλκιδική, Εύβοια κ.τ.λ.
• Ευκάλυπτος (eucalyptus globulus) (Ν+Γ) (Ιούνιος - Σεπτέμβριος)
  Δεν είναι ενδημικό της Ελλάδας. Δίνει καλής ποιότητας μέλι και τα μελίσσια δούλευουν από τα ξημερώματα. Σε άνυνδρες χρονιές υπάρχουν ενδείξεις προβλημάτων στα μελίσσια. Υπάρχει στις νησιώτικες και παραθαλάσσιες νότιες περιοχές.

ΦΘΙΝΟΠΩΡΟ

• Αρμυρίκι (Tamarix Africana) (Γ) (Άυγουστος �Σεπτέμβριος)
  Δίνει πολύ καλές ποσότητες γύρης και σε συνδυασμό με διεγερτική τροφοδοσία τα μελίσσια κάνουν καλούς γόνους. Υπάρχει στις νησιωτικές και παραθαλάσσιες περιοχές.
• Πεύκο (Pinus hallepensis) (Μ) (Σεπτέμβριος - Δεκέμβριος)
  Σ' αυτή την εποχή συγκεντρώνεται το περισσότερο μέλι από τους Μελισσοκόμους. Να μην γινόμαστε ληστρικοί
• Φθινοπωρινό ρείκι, Σουσούρα (Erica multiflora) (Ν+Γ) (Αύγουστος - Δεκέμβριος)
  Ένα από τα «μαγικά φυτά» της Ελλάδας για τις μέλισσες. Δίνει πολύ καλή ανάπτυξη και παραγωγή μελιού σε καλές χρονιές. Οι πρώιμες βροχές το «αναγκάζουν» να ανθίσει. Προσοχή: Ανθίζει από πάνω προς τα κάτω (υψομετρικά) και από τα Βόρεια προς τα Νότια. Υπάρχει σ�όλη την Ελλάδα.
• Πολύκομπος (Polygonum spp) (Ν+Γ) (Σεπτέμβριος-Νοέμβριος).
  Φυτό που δίνει μέλι για τρύγο ενίοτε άλλα κάνει καλή ανάπτυξη. Το μέλι του έχει ιδιαίτερη γεύση και θέλει προσοχή. Υπάρχει στις πεδινές και ημιορεινές περιοχές (αυτοφυές ή σαν ζιζάνιο στα σταροχώραφα κυρίως)
• Κουμάρια (Arbutus unedo) (Ν+Γ) (Σεπτέμβριος - Ιανουάριος)
  Φυτό για ανάπτυξη και για μέλι. Έχει αραιό νέκταρ και σε χρονιές με πολλές βροχοπτώσεις θέλει προσοχή γιατί μπορεί να δημιουργήσει ζημιές στα μελίσσια. Το μέλι είναι πολύ πικρό. Υπάρχει στις ηπειρωτικές περιοχές της Ελλάδας

• Χαρουπιά (caratonia siliqua) (Ν+Γ) (Σεπτέμβριος - Νοέμβριος)
  Δίνει πολύ καλή ανάπτυξη και μέλι με ιδιαίτερη γεύση που σε πολλούς δεν αρέσει. Υπάρχουν άγριες (μονό γύρη) και ήμερες (Νέκταρ και γύρη). Υπάρχει στις νησιωτικές και παραθαλάσσιες νότιες περιοχές.
• Κισσός (Hedera helix) (Ν+Γ) (Σεπτέμβριος - Οκτώβριος)
  Αναρριχητικό φυτό. Παρασιτεί σε δέντρα και μεγάλους θάμνους. Δίνει πολύ καλές ποσότητες γύρης και μελιού έτσι ώστε τα μελίσσια να ανανεώνουν επαρκώς τον πληθυσμό τους. Υπάρχει σε όλη την Ελλάδα.

 Αλέξανδρος Γκουσιάρης, Ανεξαγόρας Λ. Σκιδούρης
Βασικός εξοπλισμός

• Μελισσοσμήνη σε κυψέλες
• 
  

  Καπνιστήρι - αναπτήρας (ή σπίρτα)

• 
  

  Καύσιμη ύλη (πευκοβελόνες, κυπαρίσσι κ.λ.π.)

• 
  

  Μάσκα ή Μουριόνι

• 
  

  Ξέστρο

• Μελισσοκομική βούρτσα
• Γάντια
• Αντισταμινικά φάρμακα, αδρεναλίνη, κουτί πρώτων βοηθειών
• Γυρεοπαγίδες
• Διαφράγματα πρόπολης
• Διαφράγματα βασιλισσών
• Κλουβάκια βασιλισσών
• Ψεκαστηράκι με εσσάνς (για συνενώσεις)
• Εφημερίδες (για συνενώσεις)
• Σφυρί, καρφιά, κατσαβίδια, συνδετήρες
• Περίσσιες άδειες κυψέλες
• 
  

  Αντοχή στα τσιμπήματα

   Β. Εξοπλισμός τρύγου (εκτός του βασικού)

• Μελισσοκομικό καρότσι μεταφοράς ορόφων
• Περίσσιοι όροφοι και καπάκια
• Μια αλλαξιά ρούχα (γιατί ο ιδρώτας είναι πολύς)

  Γ. Εξοπλισμός Μεταφορών (εκτός του βασικού)

• Φορτηγό, (ιδιόκτητο ή ενοικιαζόμενο)
• Φακοί, μπαταρίες
• Σκοινιά, ιμάντες κ.λ.π.
• Λάσπη ή σιλικόνη (για κλείσιμο οπών)
• Ταινία δεμάτων ( για κλείσιμο οπών )
• Ζώνη για την μέση ή γερανός ή βοηθοί
• Κολατσιό και καφέ (γιατί οι ώρες είναι πολλές)

  Δ. Εξοπλισμός βασιλοτροφίας - πολτού-παραφυάδων 

• Βέργες, κελιά βασιλοτροφίας
• Βελονάκια εμβολιασμού
• Κυψελίδια
• Λίγος βασ. πολτός (για τον εμβολιασμό)
• Καλή όραση ή γυαλιά

 Αλέξανδρος Γκουσιάρης - Ανεξαγόρας Λ. Σκιδούρης  

Αποθήκη - Συσκευαστήριο

Το έλεγξε ο/η Γ.Η.

31.03.06

Αν ο Μελισσοκόμοs παράγει μέλι και το διαθέτει χονδρικώς δεν είναι υποχρεωμένοs να έχει συσκευαστήριο και άδεια συσκευασίαs. Αρκεί να είναι καθαροί οι χώροι και να τηρούν κάποιουs κοινούς - λογικούs κανόνες καθαριότηταs και ασφάλειαs του προϊόντος.Αν ό Μελισσοκόμος συσκευάζει (τυποποιεί) το μέλι, τότε θα πρέπει να έχει άδεια λειτουργίας συσκευαστηρίου μελιού την οποία παίρνει από το Δήμο της περιοχής του εφόσον τηρεί κάποιες προϋποθέσεις. Τις βασικές προϋποθέσεις ελέγχει η υγειονομική υπηρεσία της Νομαρχίας. Αν λοιπόν κάποιος ενδιαφέρεται για την απόκτηση τέτοιας άδειας καλό είναι να απευθυνθεί πρώτα στην υγειονομική υπηρεσία της Νομαρχίας και του Δήμου της περιοχής του. Πιθανά για καινούργια κτίσματα να χρειάζεται και Περιβαλλοντολογική Μελέτη. Πιο κάτω θα αναφέρουμε ενδεικτικά κάποιες προϋποθέσεις.Επίσης σε όλες τις Δ/νσεις Αγροτικής Ανάπτυξης των Νομαρχιών υπάρχει ένα πρότυπο σχέδιο για Μελισσοκομικές Αποθήκες, κατά τη γνώμη μας πάρα πολύ καλό. Συντάκτης του σχεδίου αυτού είναι ο Κύριος Μπίκος. Α. ΑποθήκηΜια Μελισσοκομική αποθήκη πρέπει να έχει τους κάτωθι χώρους σε μεγέθη ανάλογα με την δυναμικότητα της επιχείρησης    ·                    Χώρος ξεμελίσματος (με τρεχούμενο νερό)           ·                    Χώρος αποθήκευσης δοχείων μελιού·                    Χώρος ψύξης κηρηθρών (ψυγείο)·                    Χώρος επισκευής κυψελών, συρμάτωμα πλαισίων κ.λ.π.·                    Χώρος W.C. και ντουζιέρα·                    Γραφείο (με δυνατότητα χρήσης ύπνου)·                    Μεγάλο Υπόστεγο (υποδοχή ορόφων, βάψιμο κυψελών κ.λ.π.)·                    Μηχανολογικός εξοπλισμός (απολεπιστική μηχανή, μελιτοεξαγωγέας, φίλτρο, αντλία, βαρέλια) Β. Συσκευαστήριο (Εκτός την Αποθήκης) ·                    Χώρος επεξεργασίας και τυποποίησης (με νεροχύτη διπλό)·                    Χώρος πρώτων υλών (βάζα-χαρτοκιβώτια κ.λ.π.)·                    Χώρος έτοιμου προϊόντος·                    W.C και προθάλαμο w.c ·                    Αποδυτήρια προσωπικού (από εκεί θα μπαίνουμε στον κύριο χώρο)·                    H.A.C.C.P.·                    Μηχανολογικός εξοπλισμός (ανάλογα με τη δυναμικότητα και το είδος τυποποίησης που θέλει να κάνει κάποιος θα αναφέρουμε ενδεικτικά κάποια μηχανήματα, όχι πάντως υποχρεωτικά). Μείκτης, αντλία, φίλτρο, συσκευαστικό, πλυντήριο βάζων, ετικέτα, κλειστικό καπακιών, θερμοθάλαμος (ή μπεν μαρί). Tο συσκευαστήριο θα πρέπει να έχει στο πάτωμα και στους τοίχους πλακάκια (ύψος μέχρι   1,80 2,00μ) και κάποια ελάχιστα τετραγωνικά εμβαδό. ΥΠΟΔΕΙΓΜΑ ΑΠΟΘΗΚΗΣ   Από το Μελισσοκομικό Καφενείο Αλέξανδρος Γκουσιάρης, Ανεξαγόρας Λ. Σκιδούρης