ΕΤΗΣΙΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΣΤΙΣ ΑΠΟΙΚΙΕΣ ΤΩΝ ΜΕΛΙΣΣΩΝ Κυψέλες σε Μελισσοκομείο Τρόποι πολλαπλασιασμού Μελισσοκομικοί χειρισμοί Ιανουαρίου Ανάλογα με την περιοχή και τη «διάθεση» του καιρού υπάρχουν διαφοροποιήσεις. Σε πιο βόρειες περιοχές οι θερμοκρασίες παραμένουν χαμηλές για μεγαλύτερο διάστημα και οι μέλισσες διατηρούν τη μελισσόσφαιρα. Κάποιες ζεστές μέρες οι μέλισσες χαλαρώνουν τη μελισσόσφαιρα και μπορούν να απομακρυνθούν για να αποβάλλουν τα περιττώματά τους. Τις ζεστές και ηλιόλουστες αυτές ημέρες (με θερμοκρασία μεγαλύτερη από 15°C) μπορεί να εκμεταλλευτεί ο μελισσοκόμος για να επιθεωρήσει το μελίσσι. Σε νοτιότερες περιοχές η άνοδος της θερμοκρασίας παρατηρείται νωρίτερα. Αν ο καιρός είναι ευνοϊκός και παρουσιαστούν οι πρώτες ανθοφορίες οι μέλισσες αρχίζουν τις πτήσεις και τη συλλογή. Τότε μπορεί να έχουμε και την αρχική παρουσία γόνου. Οι μειωμένες απαιτήσεις μελισσοκομικών χειρισμών την περίοδο αυτή δίνει τη δυνατότητα στο μελισσοκόμο να οργανώσει τον εξοπλισμό του, να διαπιστώσει τις ελλείψεις και να συντηρήσει τον υπάρχοντα εξοπλισμό. Χειρισμοί Φεβρουαρίου Η θερμοκρασία σταδιακά αυξάνει και στις νότιες κυρίως περιοχές ευνοούνται οι πτήσεις των μελισσών και η συλλογή γύρης και νέκταρος των ανθοφοριών της εποχής και κατατόπου περιοχής. Οι αμυγδαλιές, οι πρώιμες βερικοκιές, το ανοιξιάτικο ρείκι, το καραγάτσι είναι κάποιες από τις ανθοφορίες που τα μελίσσια την περίοδο αυτή μπορούν να εκμεταλλευτούν όπου οι συνθήκες το επιτρέπουν. Τα «πορτάκια», ανάλογα και με τη δυναμικότητα του μελισσιού, απομακρύνονται από την είσοδο της κυψέλης. Η εκτροφή γόνου ξεκινά και οι μέλισσες ξεκινούν σταδιακά να μπαίνουν σε καινούρια παραγωγική περίοδο. Την περίοδο αυτή, τέλος χειμώνα – αρχές άνοιξης και ανάλογα πάντα με την περιοχή και τις θερμοκρασίες, υπάρχει συχνά κίνδυνος να «χαθεί» το μελίσσι. Ο πληθυσμός μειώνεται καθώς οι «φθινοπωρινές» μέλισσες χάνονται. Η κατανάλωση τροφών είναι αυξημένη με την παρουσία του γόνου, ενώ οι ποσότητες που εξωτερικά διατίθενται είναι περιορισμένες και συχνά, λόγω χαμηλών θερμοκρασιών που μπορεί να επικρατούν, δύσκολα μπορούν οι μέλισσες να συλλέξουν. Ο πληθυσμός εσωτερικά της κυψέλης με δυσκολία μετακινείται ακόμη και για να πλησιάσει πλαίσια όπου υπάρχει τροφή, στην προσπάθειά του να καλύπτει το γόνο διαρκώς για να διατηρηθεί η θερμοκρασία του. Για τους λόγους αυτούς θα πρέπει ο μελισσοκόμος να φροντίσει για την επάρκεια τροφής. Κάθε μελισσοκομικός χειρισμός όμως που απαιτεί άνοιγμα της κυψέλης θα πρέπει να γίνεται σε μέρες θερμές, με θερμοκρασία ανώτερη των 15°C. Ένας καλός προγραμματισμός την περίοδο αυτή, για τους χειρισμούς και τις μετακινήσεις που θα ακολουθήσουν καθώς και πρόβλεψη εναλλακτικών λύσεων εάν οι καιρικές συνθήκες ανατρέψουν τον αρχικό προγραμματισμό, βοηθούν στην αποτελεσματικότερη εκμετάλλευση των μελισσοσμηνών. Χειρισμοί Μαρτίου Οι ανθοφορίες πληθαίνουν. Ο γόνος αυξάνει διαρκώς και οι απαιτήσεις των μελισσοσμηνών για τροφή επίσης. Η αύξηση της θερμοκρασίας και η υπάρχουσα υγρασία την περίοδο αυτή ευνοούν τα μελίσσια στη συλλογή γύρης και νέκταρος και στην ανάπτυξη του επομένως. Συχνός πρέπει να είναι ο έλεγχος από το μελισσοκόμο. Η γέννα της βασίλισσας, η ποσότητα και η διάθεση της τροφής στο μελίσσι, η δυνατότητα εκμετάλλευσης των ανθοφοριών της εποχής (αμυγδαλιά, ρείκι ανοιξιάτικο, αγριοκορομηλιά, βερικοκιά κ.α.) είναι η μέριμνα του μελισσοκόμου. Αναζήτηση επομένως μελισσοβοσκών και απαραίτητες μετακινήσεις δρομολογούνται. Χειρισμοί Απριλίου Τα μελίσσια, ανάλογα πάντα με την περιοχή και τις καιρικές συνθήκες, αρχίζουν να βρίσκονται σε πλήρη ανάπτυξη σε γόνο και νέες μέλισσες. Οι απαιτήσεις επομένως σε νέκταρ και γύρη είναι ιδιαίτερα αυξημένες. Οι ανθοφορίες των εσπεριδοειδών , της κερασιάς , της μηλιάς στη συνέχεια, είναι κάποιες από τις πηγές της περιόδου αυτής. Οι επιθεωρήσεις από το μελισσοκόμο πρέπει να είναι συχνές και να γίνονται επισταμένα. Η σμηνουργία είναι αναμενόμενη την περίοδο αυτή. Ανάλογα με τις συνθήκες τοποθετείται δεύτερο πάτωμα με χτισμένες ή άχτιστες κηρήθρες. Η περίοδος αυτή είναι κατάλληλη για παραγωγή νέων βασιλισσών, βασιλικού πολτού, και συλλογή γύρης. Χειρισμοί Μαϊου Η ακακία, η κουτσουπιά, το παλιούρι, είναι κάποιες από τις ανθοφορίες που βρίσκονται σε εξέλιξη την περίοδο αυτή. Οι «μελισσοβοσκές» γίνονται πλουσιότερες, ανάλογα πάντα με την περιοχή, και οι εργασίες των μελισσιών και των μελισσοκόμων είναι αυξημένες. Γίνονται τακτικές επιθεωρήσεις και συμπληρώνονται με πλαίσια τα κενά που υπάρχουν. Η φυσική σμηνουργία συνεχίζει ακόμη. Η παραγωγή νέων βασιλισσών, βασιλικού πολτού και η συλλογή γύρης ευνοούνται και την περίοδο αυτή. Νότια, όπου υπήρχαν πρώιμες ανθοφορίες και εσπεριδοειδή, γίνεται ο πρώτος τρύγος του «ανοιξιάτικου» μελιού. Τα μελίσσια μεταφέρονται σε πρώιμα θυμάρια, έλατα ή άλλες ανθοφορίες της εποχής. Χειρισμοί Ιουνίου Όπου υπήρχαν πρώιμες ανθοφορίες και ο καιρός ήταν ευνοϊκός έγινε ή γίνεται την περίοδο αυτή ο τρύγος του «ανοιξιάτικου» μελιού. Σημαντικές πηγές την περίοδο αυτή είναι το θυμάρι και το έλατο όπου συνήθως τα μελίσσια μεταφέρονται. Αρκεί ο καιρός να ευνοήσει. Βροχή τον Απρίλιο και αρχές Μαΐου, πριν την ανθοφορία του θυμαριού, ζεστός καιρός και υγροί άνεμοι την περίοδο της ανθοφορίας ευνοούν τη συλλογή. Αντίθετα, βροχή ή ξηροί και ψυχροί άνεμοι είναι πρόβλημα κατά την νεκταροέκριση του θυμαριού, ενώ «λίβας» έστω και μιας ημέρας προκαλεί διακοπή. Για τη συλλογή μελιτώματος από τον έλατο, χρειάζονται υψηλές θερμοκρασίες και απουσία βροχής. Ο μελισσοκόμος θα πρέπει να παρακολουθεί τις συνθήκες για να ξέρει κατά πόσο μπορεί να εκμεταλλευτεί τις προβλεπόμενες «βοσκές». Χειρισμοί Ιουλίου Ανάλογα με την περιοχή, τα θυμάρια και το έλατο είναι βασικές πηγές. Η παραμονή στον έλατο απαιτεί στη συνέχεια μετά το τρύγο, μεταφορά σε περιοχή με αφθονία σε νέκταρ και γύρη για να «ανανεωθούν» τα μελίσσια. Μεταφορά σε καστανιά όψιμη, όπου υπάρχει αφθονία σε γύρη και νέκταρ, μετά τον έλατο, βοηθά το μελίσσι και είναι μια καλή προετοιμασία εάν πρόκειται να ακολουθήσει μεταφορά στη συνέχεια στο πεύκο. Αρκεί οι καιρικές συνθήκες να είναι ευνοϊκές, να έχει προηγηθεί βροχή, να υπάρχει υγρασία, γιατί έχει παρατηρηθεί ότι σε περίπτωση ξηρασίας η γύρη της καστανιάς μπορεί να είναι τοξική για τη μέλισσα. Άλλες ¨μελισσοβοσκές¨ που είναι σε εξέλιξη την περίοδο αυτή είναι, ανάλογα με την περιοχή, η φλαμουριά, η βελανιδιά, το λιγούστρο, η λυγαριά, το καλαμπόκι. Γενικά, τα μελίσσια μεταφέρονται σε όψιμες ανθοφορίες, σε πιο ορεινές περιοχές ή παραμένουν σε πεδινές περιοχές όπου κυριαρχεί το βαμβάκι. Χειρισμοί Αυγούστου Στις πεδινές περιοχές κυριαρχεί το βαμβάκι, σημαντική «βοσκή» τόσο για παραγωγή όσο και για το «δυνάμωμα» του μελισσιού, ενώ τέλη Ιουλίου με αρχές Αυγούστου «δίνει» το πεύκο. Μελίσσια που μεταφέρονται στο πεύκο πρέπει να είναι δυνατά, με γόνο και πληθυσμό. Τον τρύγο του πεύκου ακολουθεί μεταφορά συνήθως σε σουσούρα (φθινοπωρινή ερείκη) , ή άλλες ανθοφορίες της περιοχής για συλλογή νέκταρος και γύρης. Τα μελίσσια παραμένουν για «δυνάμωμα» και μεταφέρονται ξανά στο πεύκο ή για να ξεχειμωνιάσουν. Χειρισμοί Σεπτεμβρίου Μελίσσια που πρόκειται να εκμεταλλευτούν το «δεύτερο βάρεμα» του πεύκου (μέσα Σεπτεμβρίου συνήθως και ανάλογα πάντα από τις καιρικές συνθήκες που επικρατούν) μεταφέρονται από τις περιοχές που βρίσκονταν, στο πεύκο. Συνήθως από ανθοφορίες όπως πολυκόμπι ή σουσούρα, οι οποίες και ακολουθούν μετά το τρύγο του πεύκου. Όποια και αν είναι η προέλευση του τελευταίου τρύγου, στη συνέχεια θα πρέπει να ακολουθήσει η παραμονή των μελισσιών σε περιοχές με ανθοφορίες ικανές να δυναμώσουν το πληθυσμό. Για τα πλαίσια που τρυγούνται σταδιακά καθ΄όλη την περίοδο και δεν χρησιμοποιούνται ξανά ή άμεσα από το μελίσσι θα πρέπει να ληφθούν μέτρα για την πρόληψη κατά του κηρόσκωρου. Χειρισμοί Οκτωβρίου Ανάλογα με την περιοχή και τις καιρικές συνθήκες, πολλά μελισσοκομεία μεταφέρθηκαν από ανθοφορίες όπως πολυκόμπι ή σουσούρα (ερείκη φθινοπωρινή) που ενισχύουν σημαντικά την ανάπτυξη του γόνου, και το δυνάμωμα του μελισσιού, στο πεύκο, για την εκμετάλλευση των μελιτοεκκρίσεων. Στη συνέχεια την εποχή αυτή γίνεται και ο τελευταίος τρύγος μελιού πεύκου. Κατά την παραμονή στα πευκοδάση, αν δεν υπάρχει ανθοφορία να δώσει γύρη, και σε συνδυασμό με την έντονη συλλογή μελιτώματος, περιορίζεται σημαντικά ο γόνος και ο πληθυσμός μειώνεται. Ανθοφορίες από αρκουδόβατο και κισσό που συναντώνται σε πευκοδάση μπορούν να στηρίξουν την εκτροφή του γόνου σε μελίσσια που βρίσκονται εκεί. Μετά τον τρύγο του πεύκου απαιτείται δυνάμωμα του μελισσιού, ανανέωση του πληθυσμού, για να μπορέσει να «ξεχειμωνιάσει». Μελίσσια που εκμεταλλεύονται μετά το πεύκο, ανθοφορίες όπως πολυκόμπι, κουμαριά, σουσούρα, επεκτείνουν σημαντικά το γόνο και δυναμώνουν. Στη συνέχεια τα μελισσοσμήνη μεταφέρονται σε περιοχές πιο θερμές, κατάλληλες για να ¨ξεχειμωνιάσουν¨ και για να εκμεταλλευτούν τις πρώιμες ανθοφορίες της άνοιξης, όταν θα αρχίσουν πάλι να δραστηριοποιούνται. Στο ξεκίνημα της άνοιξης σημαντικό ρόλο θα παίξουν η ανανέωση του πληθυσμού, που θα γίνει το φθινόπωρο, οι συνθήκες διαχείμασης και η απαλλαγή από αρρώστιες, για τα οποία ο μελισσοκόμος πρέπει να μεριμνήσει. Χειρισμοί Νοεμβρίου Από τον προηγούμενο ήδη μήνα, θα πρέπει ο μελισσοκόμος να έχει φροντίσει ώστε τα μελίσσια να εκμεταλλευτούν τις ανθοφορίες του φθινοπώρου, να εκτρέψουν γόνο προκειμένου να ανανεωθεί ο πληθυσμός του μελισσιού. Οι νέες «φθινοπωρινές» μέλισσες έχουν μεγαλύτερη διάρκεια ζωής και είναι αυτές που θα φροντίσουν για την επιβίωση του μελισσιού κατά τη διάρκεια του χειμώνα καθώς και για την είσοδο στην παραγωγική περίοδο μόλις η περιοχή, η εποχή και οι θερμοκρασίες το επιτρέψουν. Τα μελίσσια αν δεν έχουν ήδη μεταφερθεί μεταφέρονται στον τόπο διαχείμασης. Τοποθετούνται σε μέρος τέτοιο ώστε να εκμεταλλεύονται την ηλιοφάνεια του χειμώνα κατά το μέγιστο δυνατό και να προστατεύονται από τους τοπικούς ανέμους και τα ακραία καιρικά φαινόμενα. Ανάλογα πάντα με την περιοχή και τις καιρικές συνθήκες, την περίοδο αυτή το μελίσσι «ξεγονεύει» και είναι η κατάλληλη εποχή για θεραπεία ενάντια στη βαρρόα. Εκτός από τη θεραπεία γίνεται την εποχή αυτή και προσεκτική επιθεώρηση γενικά της κατάστασης κάθε κυψέλης για να διαπιστωθεί η δυναμικότητα της κυψέλης και η δυνατότητα ασφαλούς «ξεχειμωνιάσματος». Με τη πτώση της θερμοκρασίας, περιορίζουμε την είσοδο της κυψέλης με «πορτάκια» για να αποφύγουμε την εισβολή εχθρών (π.χ. ποντίκια) και ψυχρού αέρα. Όταν η θερμοκρασία πέσει σημαντικά οι μέλισσες ησυχάζουν και σχηματίζουν «μελισσόσφαιρα» για να μπορέσουν να διατηρήσουν εσωτερικά τη θερμοκρασία που απαιτείται. Στη φάση αυτή είναι σημαντικό, με τη σωστή διάταξη των πλαισίων, κοντά στη μελισσόσφαιρα, να υπάρχει διαθέσιμη τροφή. Η απειλή του χειμώνα στην ουσία είναι η λιμοκτονία και όχι το ψύχος. Χειρισμοί Δεκεμβρίου Οι χαμηλές θερμοκρασίες είναι απαγορευτικές για κάθε δραστηριότητα εσωτερικά της κυψέλης. Οι μέλισσες μαζεύονται όλες μαζί και σχηματίζουν ένα «σώμα», τη «μελισσόσφαιρα», στην προσπάθεια να διατηρήσουν σταθερή την επιθυμητή θερμοκρασία. Περίοδος ξεκούρασης και για τους μελισσοκόμους. Οι επισκέψεις στα μελισσοκομεία είναι περιορισμένες. Γίνεται έλεγχος για τυχόν ζημιές (άνοιγμα καπακιών, μετατόπιση κυψελών, λιμνάζοντα νερά, φράξιμο εισόδων κ.α.) από δυσμενείς καιρικές συνθήκες (ισχυροί άνεμοι, έντονες βροχοπτώσεις, χαλαζόπτωση κ.α.). Top ΤΡΟΠΟΙ ΠΟΛΛΑΠΛΑΣΙΑΣΜΟΥ ΜΕΛΙΣΣΩΝ Α. Μελίσσι από σμηνουργία Βρίσκουμε τον αφεσμό (το σμήνος που έφυγε με την βασίλισσα από την μητρική κυψέλη και κρέμεται σε δέντρο ή άλλο αντικείμενο εκτός κυψέλης) και τον τοποθετούμε σε μία κυψέλη Προσθέτουμε κηρήθρες Τόσο το μητρικό όσο και το νέο μελίσσι αναπτύσσονται κανονικά Β. Διαίρεση μονού μελισσιού στα δύο Βάζουμε μία κενή κυψέλη («νέα») δίπλα ακριβώς σε αυτή που θέλουμε να διαιρέσουμε («παλιά»). Καλό θα ήταν οι κυψέλες να είναι ίδιου χρώματος. Από την «παλιά» επιλέγουμε τα μισά πλαίσια (που όμως να έχουν 2-3 πλαίσια ανοιχτό και σφραγισμένο γόνο) και τα μεταφέρουμε στην «νέα», με διάταξη Μέλι-Γύρη-Γόνος (από έξω προς τα μέσα). Μεταφέρουμε το ένα από τα δύο αυτά μελίσσια 4-5 χιλιόμετρα μακριά. Μετά από 3 μέρες ανοίγουμε τα μελίσσια, και σε όποιο δούμε αυγά σημαίνει ότι έχει βασίλισσα, ενώ το άλλο θα είναι το ορφανό. Στο ορφανό τροφοδοτούμε με σιρόπι ζάχαρης 1:1. και το ανοίγουμε μετά από 30 ημέρες (ΠΡΟΣΟΧΗ: να μην ανοιχθεί νωρίτερα, γιατί τότε οι εργάτριες συνήθως σκοτώνουν την παρθένα βασίλισσα) και επιβεβαιώνουμε την ύπαρξη νέας βασίλισσας από την παρουσία εργατικού γόνου. Αυτό με τη βασίλισσα μπορούμε να το αναπτύξουμε κανονικά Γ. Διαίρεση διώροφου μελισσιού στα δύο Ακολουθούμε ακριβώς την ίδια διαδικασία. Διαιρούμε την «παλιά» κυψέλη στα δύο, επιλέγοντας πλαίσια με ανοιχτό και σφραγισμένο γόνο, τα βάζουμε στην «νέα» με διάταξη Μέλι-Γύρη-Γόνος και μεταφέρουμε μία από τις δύο κυψέλες 4-5 χιλιόμετρα μακριά. Ελέγχουμε μετά από 3 μέρες ποιο μελίσσι είναι ορφανό και τροφοδοτούμε με σιρόπι ζάχαρης 1:1. Μετά από 30 μέρες από την διαίρεση (ΠΡΟΣΟΧΗ: να μην ανοιχθεί νωρίτερα, γιατί τότε οι εργάτριες συνήθως σκοτώνουν την παρθένα βασίλισσα) ελέγχουμε την παρουσία και την ωοτοκία της νέας βασίλισσας. Στο άλλο με τη βασίλισσα μπορούμε να προσθέσουμε νέες κηρήθρες και να το αναπτύξουμε κανονικά. Δ. Διαίρεση διώροφου δυνατού μελισσιού σε πάνω από 2 τμήματα Από πολύ δυνατά μελίσσια, που διαθέτουν πάνω από 18 πλαίσια γόνο, μπορούμε να φτιάξουμε περισσότερα από ένα νέα μελίσσια. Τον Απρίλιο, όταν η ανθοφορία είναι πλούσια, διαιρούμε το μελίσσι στα δύο, όπως περιγράφηκε στην παράγραφο «Β» Βάζουμε τις κυψέλες τη μία πλάι στην άλλη Όταν, μετά από 2 μέρες ανοίγουμε τα μελίσσια και δούμε ποιο είναι το ορφανό, το βάζουμε στη θέση του «παλιού» μελισσιού (για να μαζέψει αρκετές συλλέκτριές του), μετακινώντας αυτό με τη βασίλισσα 2-3 μέτρα μπροστά του Δέκα μέρες αργότερα, το ορφανό μελίσσι θα περιέχει πολλά σφραγισμένα βασιλικά κελιά, και έτσι το χωρίζουμε εκ νέου σε 2-3 μέρη, στη θέση του «παλιού» μελισσιού Το μελίσσι που έχει βασίλισσα αναπτύσσεται κανονικά και επανέρχεται στη αρχική του κατάσταση μετά από 3-4 εβδομάδες Τα νέα μικρά μελίσσια τροφοδοτούνται για να αυξήσουν πληθυσμούς και να αναπτυχθούν και αυτά